Basit bir elektrik devresinde ampüllerin parlaklığının değiştirilmesi-5.Sınıf Fen Konu Anlatımı
BASİT ELEKTRİK DEVRESİ
Basit bir elektrik devresinde bulunan elemanların; pil,
anahtar, ampul ve iletken tel olduğunu biliyoruz.
Ampul
Ampul elektrik akımıyla temas ettiğinde akkor durumuna gelerek ışık yayan, içinde
argon gazı bulunan armut biçimli cam sisedir. Ampulün içinde çok ince biçimde
tasarlanmış filaman adı verilen, genelde volfram metalinden yapılmış, iki ince destek
çubuğu ile tutulmakta olan bir tel bulunur.
Pil
Kimyasal enerjinin depolanabilmesi ve elektriksel bir forma dönüştürülebilmesi için
kullanılan bir aygıttır. Piller, bir veya daha fazla elektrokimyasal hücre, yakıt
hücreleri veya akış hücreleri gibi, elektrokimyasal aygıtlardan oluşur.
Bağlantı Kabloları
Kablo, elektrik akımı iletiminde kullanılan üzeri yalıtkan bir madde ile kaplı
metalik bir iletkenden oluşmaktadır. Bir veya daha fazla tel, yalıtıcı bir
maddeyle kaplanmıştır. İletkenler bakır veya alüminyumdan bir tek tel
veya daha ince tellerden örülmüş, örgü tel olabilir.
Anahtar
Anahtar, elektrik devrelerindeki akımı kesmeye ya da akımın bir iletkenden başka bir iletkene
yön değiştirmesini sağlayan devre elemanıdır.
En basit anlamda bir anahtarın 2 adet kontaktı (elektrik bağlantısı) vardır: Anahtarın 'acık'
konumunda bu iki kontakt arasında akım geçişi yokken devre 'kapalı devre', anahtarın 'kapalı'
konumunda akım geçişi varken de devre 'açık devre'dir.
Basit bir elektrik devresinde bulunan ampulün ışık verebilmesi için devrede bulunan
bütün devre elemanlarının çalışır durumda olması gerekir. Devrede bulunan elemanların
özellikleri ve sayıları devredeki ampulün parlaklığını etkiler. Bu sebeple farklı elektrik
devrelerindeki ampullerin parlaklıkları farklılık gösterebilir.
insanlar farklı ortamlarda farklı ışık şiddetine ihtiyaç duyar. Ders çalışırken iyi
aydınlatılmış bir ortam isteriz. Bu sebeple çalışma odamızdaki ışık kaynaklarının buna uygun
olması gerekir. Yemek odasının aynı oranda aydınlatılmış olması gerekmeyebilir.
Basit bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığı değiştirilebilir. Bir elektrik devresini
meydana getiren pil, ampul, bağlantı kabloları ve anahtarın görevleri göz önünde
bulundurulduğunda, pil ve ampul sayısının değiştirilmesinin ampul parlaklığını etkilediği fark
edilir.
Ampulün parlaklığını değiştirebiliriz.
Bir devredeki ampullerin parlaklığı devredeki ampul sayısına bağlı olarak değişir Bir devrede
yan-yana bağlanan ampuller pillerin sağladığı elektrik enerjisini paylaşır. Devredeki ampul
sayısı artınca, ampullere düşen enerji miktarı azalır. Buna bağlı olarak ampullerin
parlaklıklarında azalma olur.
Yukarıdaki şekillerde verilen devrelerden birincisinde bir ampul ve bir pil vardır. Bu devreye
ikincideki gibi iki ampul daha eklendiğinde ampullerin parlaklığı azalır. İkinci devredeki
ampullerden birini çıkardığımızda ampullerin parlaklığının arttığını görürüz. Buna göre, bir
devrede sadece ampul sayısı arttırıp azaltılarak ampullerin parlaklığının değiştirilebileceğini
söyleriz.
Kurulan bu devrelerden ve yapılan gözlemlerden anlaşılacağı gibi basit elektrik devresinde
ampulün parlaklığını etkileyen değişkenler vardır.
Birinci devre ile ikinci devre arasındaki fark, ampul sayısıdır. İkinci devrede ampul sayısı
arttırılmıştır.Bu sebeple devrede;
Bağımsız değişken (değiştirilen değişken): ampul sayısıdır.
Pil sayısı değiştirilmediği için Kontrol edilen değişken: pil sayısıdır.
Ampullerin parlaklığı, ampul sayısına bağlı olarak değiştiği için Bağımlı değişken ampul
parlaklığıdır.
Bu durumda değişkenler aşağıdaki gibi gösterilebilir:
Bağımsız değişken; ampul sayısı. Kontrol edilen değişken; pil sayısı. Bağımlı değişken;ampul parlaklığı.
Pil Sayısının Değiştirilmesi
Basit bir elektrik devresinde ampul sayısı sabit tutulup, pil sayısı değiştirildiğinde ampulün
parlaklığında değişme olur.
Ampul sayısı değiştirilmeden pil sayısı arttırılırsa ampullerin parlaklığı artar.
Ampul sayısı değiştirilmeden pil sayısı azaltılırsa ampullerin parlaklığı azalır.
Yandaki devrelerden birincisinde bir pil ve bir ampul
vardır. İkinci durumda devreye bir pil daha eklenmiştir.
İkinci devrede ampulün parlaklığında artış
olur.
Pil sayısı arttırıldığında devreye daha fazla elektrik
enerjisi verilir. Bu sebeple ampullerin parlaklığı
artar.
Birinci devre ile ikinci devre arasındaki fark, pil
sayısıdır. İkinci devrede pil sayısı artırılmıştır.
Bu sebeple devrede;
Bağımsız değişken (değiştirilen değişken): pil sayısıdır.
Ampul sayısı değiştirilmediği için Kontrol edilen değişken: ampul sayısı
Ampullerin parlaklığı, pil sayısına bağlı olarak değiştiği için Bağımlı değişken ampulün
parlaklığıdır.
Bu durumda değişkenler tablo halinde aşağıdaki gibi gösterilebilir.
Bağımsız değişken;pil sayısı Kontrol edilen değişken; ampul sayısı Bağımlı değişken;ampul parlaklığı
Düğmeler anahtar görevi yapar.
Günlük yaşamımızda elektrikle çalışan birçok alet kullanırız. Elektrikle çalışan
her aletin içinde bir elektrik devresi bulunur. Her aletin kullanım amacına
göre içindeki devre farklıdır.
Mikserin içindeki devre ile ütünün içindeki devre birbirinden farklıdır.
Evimizdeki ampullerin ışık vermesi ve kapanması da bir elektrik devresi sayesinde olur.
Evimize ulasan elektrik, kablolarla odalara dağılır. Kabloların bazılarının
uçlarına elektrik düğmesi, bazılarına da priz bağlanır.
Buzdolabı, çamaşır makinesi ve televizyon gibi araçların fişleri prizlere
takılır. Elektrikli araçlar, açma kapama düğmeleri kullanılarak çalıştırılır.
Elektrik düğmeleri, ampullerin açılıp kapatılmasında kullanılır.
Elektrik düğmeleri devrelerdeki anahtar gibi ampule elektrik enerjisi
ulaştırmak ya da giden elektriği kesmek için kullanılır. Ampulün ışık vermesini
istediğimizde düğmeye basarak devrenin tamamlanmasını sağlarız. Devre çalışır,
ampul ışık verir.
Prizlere, çalıştırmak istediğimiz elektrikli aletlerin fişlerini
takarız. Bu aletlerin açma kapama düğmesine bastığımızda anahtar
kapanarak devre tamamlanır ve alet çalışmaya baslar.
Devre Elemanlarını Sembollerle Gösterelim
Devre elemanları çok çeşitli olabilir. Teknoloji geliştikçe devrede kullanılan elemanların
çeşitliliği artmaktadır. Çeşitliliği artsa da özellikleri değişse de devre elemanlarının görevleri
aynıdır. Devre elemanlarının sembollerle gösterilmesinin bazı yararları vardır.
* Devre elemanları çeşitli olduğu için devrelerde resimle gösterilmesi zordur. Farklı
biçimlerdeki devre elemanı için ortak bir gösterim sekli kullanılır.
*Herkes aynı kalitede resim yapamaz. Bu sebeple devre elemanlarının gösterimine bir
standart getirilir.
* Devre elemanlarını sembollerle göstermek daha kolaydır.
* Devre elemanları için kullanılan semboller bütün dünyada ortaktır. Bu sebeple herkes
tarafından anlaşılması sağlanır.
Devrede pil , ampul ,
anahtar , bağlantı kablosu aşağıdaki gibi gösterilir.
Devrede ampullerin yerleştirildiği duyların sembolle
gösterimi yapılmaz.
Dünyanın her yerinde devre elemanlarının sembolle gösterimi
aynıdır. Böylece herhangi bir ülkede yapılan bir aletin
devresinin gösterimi bütün ülkelerde anlaşılır. Elektrikli
aletlerin devreleri kullanım kılavuzlarında yer alır. Alet bozulduğunda bu kılavuzlara bakılarak
tamir edilir.
Sembolle gösterilen yandaki devre şekildeki gibi kurulabilir.
Çalışmayan devreler
Kurulan bir elektrik devresinde ampul ışık vermiyorsa devrede bir hata ya da arızalı bir devre
elemanı olduğunu söyleyebiliriz. Devrede bulunan elemanlar ve bunların bağlanışları devre
semasında gösterilir. Bu sebeple devre semasına bakarak devrenin çalışıp çalışmayacağı
söylenebilir.
Bir elektrik devresinin çalışmama sebeplerinden bazıları söyle sıralanabilir:
* Devre elemanı arızalı olabilir. Örneğin, patlak bir ampul kullanılmış bir devrede ampul ışık
vermez. Devrenin elektrik kaynağı bitmiş bir pil ise ampul yine ışık vermez.
* Devrede eksik devre elemanı varsa ampul ışık vermeyebilir. Elektrik kaynağı olmayan bir
devre çalışmaz. Ancak anahtar bulunmayan bir devre çalışabilir.
*Anahtar acıksa devrede bulunan ampul ışık vermez.
*Ampul duya, pillerde pil yatağına doğru bir şekilde ve sıkıca takılmadıysa ampul ışık vermez.
*Bağlantı kablolarında kopukluk varsa ampul ışık vermez.
Bir elektrik devresinde bu sayılanlar dışında da çalışmama sebepleri olabilir.
Elektrik devrelerinde kullanılan sembolik gösterimler dünyanın her yerinde geçerli ve ortaktır.
Dünyanın herhangi bir yerinde üretilen bir elektrikli aracın devre seması bir başka yerdeki
elektrik mühendisi tarafından anlaşılır.
Elektrikli araçların devre seması, kullanım kılavuzlarında yer alır. Kılavuzlarda yer alan devre
semalarından araçların tamirinde yararlanılır. Bilimde kullanılan ortak dil bilimsel ve teknolojik
gelişmenin daha kolay anlaşılmasını sağlar.
Yorumlar
Yorum Gönder