Basit bir elektrik devresinde ampüllerin parlaklığının değiştirilmesi-5.Sınıf Fen Konu Anlatımı

BASİT ELEKTRİK DEVRESİ

Basit bir elektrik devresinde bulunan elemanların; pil,

anahtar, ampul ve iletken tel olduğunu biliyoruz.

Ampul

Ampul elektrik akımıyla temas ettiğinde akkor durumuna gelerek ışık yayan, içinde

argon gazı bulunan armut biçimli cam sisedir. Ampulün içinde çok ince biçimde

tasarlanmış filaman adı verilen, genelde volfram metalinden yapılmış, iki ince destek

çubuğu ile tutulmakta olan bir tel bulunur.

                                            

Pil

Kimyasal enerjinin depolanabilmesi ve elektriksel bir forma dönüştürülebilmesi için

kullanılan bir aygıttır. Piller, bir veya daha fazla elektrokimyasal hücre, yakıt

hücreleri veya akış hücreleri gibi, elektrokimyasal aygıtlardan oluşur.

                                                 

Bağlantı Kabloları

Kablo, elektrik akımı iletiminde kullanılan üzeri yalıtkan bir madde ile kaplı

metalik bir iletkenden oluşmaktadır. Bir veya daha fazla tel, yalıtıcı bir

maddeyle kaplanmıştır. İletkenler bakır veya alüminyumdan bir tek tel

veya daha ince tellerden örülmüş, örgü tel olabilir.

                                    

Anahtar

Anahtar, elektrik devrelerindeki akımı kesmeye ya da akımın bir iletkenden başka bir iletkene

yön değiştirmesini sağlayan devre elemanıdır.

En basit anlamda bir anahtarın 2 adet kontaktı (elektrik bağlantısı) vardır: Anahtarın 'acık'

konumunda bu iki kontakt arasında akım geçişi yokken devre 'kapalı devre', anahtarın 'kapalı'

konumunda akım geçişi varken de devre 'açık devre'dir.

Basit bir elektrik devresinde bulunan ampulün ışık verebilmesi için devrede bulunan

bütün devre elemanlarının çalışır durumda olması gerekir. Devrede bulunan elemanların

özellikleri ve sayıları devredeki ampulün parlaklığını etkiler. Bu sebeple farklı elektrik

devrelerindeki ampullerin parlaklıkları farklılık gösterebilir.

insanlar farklı ortamlarda farklı ışık şiddetine ihtiyaç duyar. Ders çalışırken iyi

aydınlatılmış bir ortam isteriz. Bu sebeple çalışma odamızdaki ışık kaynaklarının buna uygun

olması gerekir. Yemek odasının aynı oranda aydınlatılmış olması gerekmeyebilir.

Basit bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığı değiştirilebilir. Bir elektrik devresini

meydana getiren pil, ampul, bağlantı kabloları ve anahtarın görevleri göz önünde

bulundurulduğunda, pil ve ampul sayısının değiştirilmesinin ampul parlaklığını etkilediği fark

edilir.

                          

Ampulün parlaklığını değiştirebiliriz.

         

                         

Bir devredeki ampullerin parlaklığı devredeki ampul sayısına bağlı olarak değişir Bir devrede

yan-yana bağlanan ampuller pillerin sağladığı elektrik enerjisini paylaşır. Devredeki ampul

sayısı artınca, ampullere düşen enerji miktarı azalır. Buna bağlı olarak ampullerin

parlaklıklarında azalma olur.

Yukarıdaki şekillerde verilen devrelerden birincisinde bir ampul ve bir pil vardır. Bu devreye

ikincideki gibi iki ampul daha eklendiğinde ampullerin parlaklığı azalır. İkinci devredeki

ampullerden birini çıkardığımızda ampullerin parlaklığının arttığını görürüz. Buna göre, bir

devrede sadece ampul sayısı arttırıp azaltılarak ampullerin parlaklığının değiştirilebileceğini

söyleriz.

Kurulan bu devrelerden ve yapılan gözlemlerden anlaşılacağı gibi basit elektrik devresinde

ampulün parlaklığını etkileyen değişkenler vardır.

Birinci devre ile ikinci devre arasındaki fark, ampul sayısıdır. İkinci devrede ampul sayısı

arttırılmıştır.Bu sebeple devrede;

Bağımsız değişken (değiştirilen değişken): ampul sayısıdır.

Pil sayısı değiştirilmediği için Kontrol edilen değişken: pil sayısıdır.

Ampullerin parlaklığı, ampul sayısına bağlı olarak değiştiği için Bağımlı değişken ampul

parlaklığıdır.

Bu durumda değişkenler aşağıdaki gibi gösterilebilir:

Bağımsız değişken; ampul sayısı. Kontrol edilen değişken; pil sayısı. Bağımlı değişken;ampul parlaklığı.

Pil Sayısının Değiştirilmesi

Basit bir elektrik devresinde ampul sayısı sabit tutulup, pil sayısı değiştirildiğinde ampulün

parlaklığında değişme olur.

Ampul sayısı değiştirilmeden pil sayısı arttırılırsa ampullerin parlaklığı artar.

Ampul sayısı değiştirilmeden pil sayısı azaltılırsa ampullerin parlaklığı azalır.

Yandaki devrelerden birincisinde bir pil ve bir ampul

vardır. İkinci durumda devreye bir pil daha eklenmiştir.

İkinci devrede ampulün parlaklığında artış

olur.

Pil sayısı arttırıldığında devreye daha fazla elektrik

enerjisi verilir. Bu sebeple ampullerin parlaklığı

artar.

Birinci devre ile ikinci devre arasındaki fark, pil

sayısıdır. İkinci devrede pil sayısı artırılmıştır.

Bu sebeple devrede;

Bağımsız değişken (değiştirilen değişken): pil sayısıdır.

Ampul sayısı değiştirilmediği için Kontrol edilen değişken: ampul sayısı

Ampullerin parlaklığı, pil sayısına bağlı olarak değiştiği için Bağımlı değişken ampulün

parlaklığıdır.

Bu durumda değişkenler tablo halinde aşağıdaki gibi gösterilebilir.

Bağımsız değişken;pil sayısı Kontrol edilen değişken; ampul sayısı Bağımlı değişken;ampul parlaklığı

Düğmeler anahtar görevi yapar.

Günlük yaşamımızda elektrikle çalışan birçok alet kullanırız. Elektrikle çalışan

her aletin içinde bir elektrik devresi bulunur. Her aletin kullanım amacına

göre içindeki devre farklıdır.

Mikserin içindeki devre ile ütünün içindeki devre birbirinden farklıdır.

Evimizdeki ampullerin ışık vermesi ve kapanması da bir elektrik devresi sayesinde olur.

Evimize ulasan elektrik, kablolarla odalara dağılır. Kabloların bazılarının

uçlarına elektrik düğmesi, bazılarına da priz bağlanır.

Buzdolabı, çamaşır makinesi ve televizyon gibi araçların fişleri prizlere

takılır. Elektrikli araçlar, açma kapama düğmeleri kullanılarak çalıştırılır.

Elektrik düğmeleri, ampullerin açılıp kapatılmasında kullanılır.

Elektrik düğmeleri devrelerdeki anahtar gibi ampule elektrik enerjisi

ulaştırmak ya da giden elektriği kesmek için kullanılır. Ampulün ışık vermesini

istediğimizde düğmeye basarak devrenin tamamlanmasını sağlarız. Devre çalışır,

ampul ışık verir.

Prizlere, çalıştırmak istediğimiz elektrikli aletlerin fişlerini takarız. Bu aletlerin açma kapama düğmesine bastığımızda anahtar kapanarak devre tamamlanır ve alet çalışmaya baslar.

    

Devre Elemanlarını Sembollerle Gösterelim

Devre elemanları çok çeşitli olabilir. Teknoloji geliştikçe devrede kullanılan elemanların

çeşitliliği artmaktadır. Çeşitliliği artsa da özellikleri değişse de devre elemanlarının görevleri

aynıdır. Devre elemanlarının sembollerle gösterilmesinin bazı yararları vardır.

* Devre elemanları çeşitli olduğu için devrelerde resimle gösterilmesi zordur. Farklı

biçimlerdeki devre elemanı için ortak bir gösterim sekli kullanılır.

*Herkes aynı kalitede resim yapamaz. Bu sebeple devre elemanlarının gösterimine bir

standart getirilir.

* Devre elemanlarını sembollerle göstermek daha kolaydır.

* Devre elemanları için kullanılan semboller bütün dünyada ortaktır. Bu sebeple herkes

tarafından anlaşılması sağlanır.

Devrede pil , ampul ,

anahtar , bağlantı kablosu aşağıdaki gibi gösterilir.

                    

Devrede ampullerin yerleştirildiği duyların sembolle

gösterimi yapılmaz.

Dünyanın her yerinde devre elemanlarının sembolle gösterimi

aynıdır. Böylece herhangi bir ülkede yapılan bir aletin

devresinin gösterimi bütün ülkelerde anlaşılır. Elektrikli

aletlerin devreleri kullanım kılavuzlarında yer alır. Alet bozulduğunda bu kılavuzlara bakılarak

tamir edilir.   

Sembolle gösterilen yandaki devre şekildeki gibi kurulabilir.

Çalışmayan devreler

Kurulan bir elektrik devresinde ampul ışık vermiyorsa devrede bir hata ya da arızalı bir devre

elemanı olduğunu söyleyebiliriz. Devrede bulunan elemanlar ve bunların bağlanışları devre

semasında gösterilir. Bu sebeple devre semasına bakarak devrenin çalışıp çalışmayacağı

söylenebilir.

Bir elektrik devresinin çalışmama sebeplerinden bazıları söyle sıralanabilir:

* Devre elemanı arızalı olabilir. Örneğin, patlak bir ampul kullanılmış bir devrede ampul ışık

vermez. Devrenin elektrik kaynağı bitmiş bir pil ise ampul yine ışık vermez.

* Devrede eksik devre elemanı varsa ampul ışık vermeyebilir. Elektrik kaynağı olmayan bir

devre çalışmaz. Ancak anahtar bulunmayan bir devre çalışabilir.

*Anahtar acıksa devrede bulunan ampul ışık vermez.

*Ampul duya, pillerde pil yatağına doğru bir şekilde ve sıkıca takılmadıysa ampul ışık vermez.

*Bağlantı kablolarında kopukluk varsa ampul ışık vermez.

Bir elektrik devresinde bu sayılanlar dışında da çalışmama sebepleri olabilir.

Elektrik devrelerinde kullanılan sembolik gösterimler dünyanın her yerinde geçerli ve ortaktır.

Dünyanın herhangi bir yerinde üretilen bir elektrikli aracın devre seması bir başka yerdeki

elektrik mühendisi tarafından anlaşılır.

Elektrikli araçların devre seması, kullanım kılavuzlarında yer alır. Kılavuzlarda yer alan devre

semalarından araçların tamirinde yararlanılır. Bilimde kullanılan ortak dil bilimsel ve teknolojik

gelişmenin daha kolay anlaşılmasını sağlar.