8.Sınıf Mevsimlerin Oluşumu-Fen Bilimleri Konu Anlatımı

 Konu: Mevsimlerin Oluşumu

Dünya'nın Şekli ve Hareketleri

• Dünya'nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya (saat yönü tersi) dönmesi sonucu gece gündüz art arda yaşanır.
• Gece gündüz arasındaki sıcaklık farkı Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönmesinden kaynaklanır.
• Dünya kendi ekseni etrafında dönme hareketi yaparken, Güneş etrafında dolanma hareketi yapar.
• Dünya geoid şeklindedir. Bu şekil kürenin kutuplardan basık, ekvatordan şişkin biçimidir.
• Dünya'nın Güneş etrafında dolandığı yörünge elips şeklindedir.
• Kuzey ve Güney yarım kürede Dünya'nın Güneş ışınlarını dik alabileceği en uzak noktalara dönence denir. Kuzey yarım kürede Yengeç, Güney yarım kürede Oğlak dönencesi bulunur.

A- Mevsimlerin Oluşumu

Yıl içerisinde Güneş'ten alınan ışık miktarına bağlı olarak iklim yönünden farklılık gösteren bölümlerine mevsim denir.

Mevsimlerin oluşmasında iki olay etkilidir.
1. Dünya'nın Güneş etrafında dolanması (Dünya'nın yıllık hareketi)
2. Dünya'nın dönme ekseninin eğik olması

Not: Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığının değişmesi mevsimlerin oluşumu üzerinde etkisi yoktur.

• Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu tarih 3 Ocak'tır, fakat Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır.
• Dünya'nın Güneş'e en uzak olduğu tarih 4 Temmuz'dur, fakat Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır. 
• Dünya'nın Güneş'e en yakın ve en uzak olduğu iki konum arasında yaklaşık 5 milyon km fark vardır.

Dünya'nın Eksen Eğikliği

• Dünya'nın ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi arasında 23° 27' (Yaklaşık 23.5°) lik açı vardır.
  Dönme ekseni yörünge düzlemine dik değildir, aralarında 66° 33' lık açı vardır.
• Dünya, Güneş etrafında dolanırken eksen eğikliğinden dolayı, Kuzey ve Güney yarım küre farklı miktarda aydınlanır.
• Güneş ışınlarının dik veya dike yakın açılarla gelirse yaz, eğik açıyla gelirse kış mevsimi yaşanır.
• Dünya Kuzey ve Güney yarım kürelerden oluşur. Ülkemiz Kuzey yarım kürededir.
• Eksen eğikliğinden dolayı Kuzey yarım küre kış mevsimini yaşanırken, Güney yarım küre yaz mevsimini yaşanır.

Mevsimlerin Oluşumu

Mevsimlerin Oluşumu

21 Aralık Gün dönümü

• Kuzey yarım kürede kış, Güney yarım kürede yaz başlangıcıdır.
• Kuzey yarım kürede en uzun gece, Güney yarım kürede en uzun gündüz yaşanır.
• Bu tarihten sonra Kuzey yarım kürede gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar.
• Öğle vakti Güneş ışınları Oğlak dönencesine (C noktası) dik düşer, gölge boyu sıfır olur.
• Güney yarım küreye düşen (ısı) enerji daha fazladır.
• Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi kısalır, gece süresi uzar.
• Güney yarım kürenin aydınlandığı alan kuzey yarım küreden fazladır.

21 Mart Ekinoks

• Kuzey yarım kürede ilkbahar, Güney yarım kürede sonbahar başlangıcıdır.
• Dünya'nın her yerinde gece ve gündüz eşittir. (12 saat gece, 12 saat gündüz)
• Öğle vakti Güneş ışınları Ekvator'a (B noktası) dik düşer.
• Eksen eğikliği etkisi ortadan kalkar.
• Aynı boylamdaki yerlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
• Kuzey ve Güney yarım küreye düşen (ısı) enerjisi eşittir.
• Kuzey ve Güney yarım kürede aydınlanan alanlar eşittir.

21 Haziran Gün dönümü

• Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede kış başlangıcıdır.
• Kuzey yarım kürede en uzun gündüz, Güney yarım kürede en uzun gece yaşanır.
• Bu tarihten sonra Kuzey yarım kürede gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar.
• Öğle vakti Güneş ışınları Yengeç dönencesine (A noktası) dik düşer, gölge boyu sıfır olur.
• Kuzey yarım küreye düşen (ısı) enerji daha fazladır.
• Kuzeye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar, gece süresi kısalır.
• Kuzey yarım kürenin aydınlandığı alan Güney yarım küreden fazladır.

23 Eylül Ekinoks

• Kuzey yarım kürede sonbahar, Güney yarım kürede ilkbahar başlangıcıdır.
• Dünya'nın her yerinde gece ve gündüz eşittir. (12 saat gece, 12 saat gündüz)
• Öğle vakti Güneş ışınları Ekvator'a (B noktası) dik düşer.
• Eksen eğikliği etkisi ortadan kalkar.
• Aynı boylamdaki yerlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.
• Kuzey ve Güney yarım küreye düşen (ısı) enerjisi eşittir.
• Kuzey ve Güney yarım kürede aydınlanan alanlar eşittir.

Pratik Bilgi: LGS'de mevsimlerin oluşumu sorularını çözerken Kuzey yarım küredeki ülkemizi referans alınız. Güney yarım kürede mevsimler tam tersi gerçekleşir.

Birim Yüzeye (Alan) Düşen Enerji

Birim yüzey arttıkça birim yüzeye düşen enerji miktarı (enerji yoğunluğu) azalır.
Kış mevsiminde birim yüzeye düşen enerji azalır, yaz mevsiminde artar.
Alan ile alana düşen enerji miktarı birbiriyle ters orantılıdır.

Birim Alana Düşen Işık (Enerji) Miktarı

Ekvator Bölgesi

• Ekvator bölgesinde yıl boyunca Güneş ışınları dik veya dike yakın düştüğü için birim alana düşen enerji fazladır. 
• Hava sürekli sıcaktır, mevsimler belirgin olarak yaşanmaz.
• Ekvator bölgesinde yıl boyunca gece gündüz eşitliği vardır. (12 saat gece, 12 saat gündüz)
• Öğle vakti yılda iki kez (21 Mart, 23 Eylül) Güneş ışınları dik düşer.

Kutup Bölgesi

• Kutup bölgesinde yıl boyunca Güneş ışınları eğik düştüğü için birim alana düşen enerji azdır.
• Sıcaklık yıl boyunca 0 °C’nin altındadır.
• 6 ay gece 6 ay gündüz yaşanır.

Kış Mevsimi

• Kış mevsiminde birim alana düşen enerji yaz mevsimine göre azdır.
• Güneş ışınları yaz mevsimine göre eğik açıyla düşer.
• Gündüz süresi kısa, gece süresi uzundur.

Yaz Mevsimi

• Yaz mevsiminde birim alana düşen enerji kış mevsimine göre fazladır.
• Güneş ışınları kış mevsimine göre dik açıyla düşer.
• Gündüz süresi uzun, gece süresi kısadır.

Not: Ülkemiz Ekvator ve kutup arasında bulunduğu için 4 mevsim belirgin olarak görülür.

Güneş ışınları dönenceler arasındaki alana dik düşebilir, ülkemiz Yengeç dönencesi ile kutuplar arasında olduğu için Güneş ışınları dik düşmez.

Yengeç ve Oğlak dönenceleri arasındaki bir yere güneş ışığı yılda iki defa dik düşer.

Gölge Boyları Nasıl Değişir

Bir cismin gölge boyu;

• Dünya'nın eksen eğikliğine
• Dünya'nın günlük hareketine
• Dünya'nın yıllık hareketine
• Dünya üzerinde bulunan yere göre değişir.

Ülkemizde gölge boyunun değişimi

Not: Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanırken birim alana düşen enerji yaz mevsimine göre azdır. Kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanırken aydınlanan toplam alan Güney yarım küreden azdır. Kuzey kutup bölgesi aydınlanmaz.

Günizi (Analemma) nedir

Belli bir bölgenin bir yıl içinde, farklı günlerin hep aynı saatinde Güneş’in fotoğrafı çekilerek elde edilen şekle günizi denir.

Eksen Eğikliğinin Sonuçları

1. Mevsimler meydana gelir.
2. Aynı zamanda Dünya'nın Kuzey ve Güney yarım küresinde farklı mevsimler yaşanır.
3. Mevsimlik sıcaklık değişimleri olur.
4. Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca değişir.
5. Bir yere düşen Güneş ışınlarının geliş açıları değişir.
6. Bir yere dikilen çubuğun yıl boyunca gölge boyu değişir.
7. Aydınlanma bölgesi yıl boyunca değişir.
8. Yengeç ve Oğlak dönenceleri meydana gelir.
9. Güneş'in doğuş batış saatleri ve yerleri değişir.

Eksen Eğikliği Olmasaydı Ne Olurdu

1. Yıllık sıcaklık farkı oluşmazdı.
2. Mevsimlerdeki değişmeler meydana gelmezdi. Bir yerde yıl içerisinde değişmeyen mevsim oluşurdu.
3. Gece ve gündüz eşitliği yaşanırdı. (12 saat gece 12 saat gündüz)
4. Güneş ışınları sadece ekvatora dik düşerdi.